Trong đời sống hàng ngày, từ việc mua một món đồ, ký một hợp đồng thuê nhà đến lập di chúc, chúng ta đều đang tham gia vào các giao dịch dân sự. Tuy nhiên, không phải mọi thỏa thuận đều được pháp luật công nhận. Để giúp bạn hiểu rõ hơn về giao dịch dân sự là gì và làm thế nào để đảm bảo tính pháp lý cho các thỏa thuận của mình, bài viết của Hoàng Nam sẽ phân tích chi tiết 4 điều kiện cốt lõi để một giao dịch dân sự có hiệu lực theo quy định mới nhất.
Giao dịch dân sự là hợp đồng hoặc hành vi pháp lý đơn phương làm phát sinh, thay đổi hoặc chấm dứt quyền, nghĩa vụ dân sự. Để một giao dịch dân sự được pháp luật công nhận và có hiệu lực, các bên tham gia phải tuân thủ nghiêm ngặt 4 điều kiện cốt lõi được quy định tại Điều 117 Bộ luật Dân sự 2015. Việc hiểu rõ các điều kiện này là chìa khóa giúp cá nhân và doanh nghiệp bảo vệ quyền lợi hợp pháp của mình, tránh các rủi ro pháp lý không đáng có.
4 Điều kiện để giao dịch dân sự có hiệu lực theo Điều 117 Bộ luật Dân sự 2015
Hướng dẫn chi tiết 4 mức trích lập dự phòng phải thu khó đòi theo Thông tư 48, điều kiện, Read more
Vốn chủ sở hữu là gì? Bài viết này sẽ phân tích chi tiết 5 khoản mục cấu thành vốn Read more
Nhà thầu là gì? Bài viết giải đáp chi tiết khái niệm, vai trò, trách nhiệm và 5 điều kiện Read more
Cập nhật địa chỉ, số điện thoại, giờ làm việc và các thủ tục tại Phòng đăng ký kinh doanh Read more
Một giao dịch dân sự chỉ có hiệu lực khi đáp ứng đầy đủ 4 điều kiện sau: (1) Chủ thể có năng lực pháp luật và năng lực hành vi dân sự phù hợp; (2) Chủ thể tham gia hoàn toàn tự nguyện; (3) Mục đích và nội dung không vi phạm điều cấm của luật, không trái đạo đức xã hội; (4) Hình thức phù hợp quy định pháp luật.
1. Chủ thể có năng lực pháp luật dân sự và năng lực hành vi dân sự phù hợp
Điều kiện đầu tiên và cơ bản nhất là các bên tham gia giao dịch phải có đủ năng lực theo quy định của pháp luật.
- Năng lực pháp luật dân sự: Đây là khả năng của cá nhân hoặc tổ chức có quyền và nghĩa vụ dân sự. Mọi cá nhân từ khi sinh ra đều có năng lực này. Đối với tổ chức, năng lực pháp luật phát sinh khi được thành lập hợp pháp.
- Năng lực hành vi dân sự: Đây là khả năng của cá nhân bằng hành vi của mình xác lập, thực hiện quyền, nghĩa vụ dân sự. Năng lực này phụ thuộc vào độ tuổi và trạng thái nhận thức của cá nhân.
- Người từ đủ 18 tuổi trở lên: Có năng lực hành vi dân sự đầy đủ và được tự mình xác lập mọi giao dịch.
- Người chưa thành niên, người mất hoặc bị hạn chế năng lực hành vi: Giao dịch của họ thường phải do người đại diện theo pháp luật xác lập, thực hiện, trừ những giao dịch nhằm phục vụ nhu cầu thiết yếu hàng ngày phù hợp với lứa tuổi.
Đối với các tổ chức, chủ thể tham gia giao dịch phải là người đại diện hợp pháp. Việc tìm hiểu pháp nhân là gì sẽ giúp bạn nhận diện đúng chủ thể có thẩm quyền. Một tổ chức chỉ có thể tham gia giao dịch khi đã đáp ứng các điều kiện có tư cách pháp nhân theo luật định.
2. Chủ thể tham gia giao dịch dân sự hoàn toàn tự nguyện
Sự tự nguyện là linh hồn của giao dịch dân sự, thể hiện sự thống nhất giữa ý chí bên trong và sự bày tỏ ý chí ra bên ngoài. Một giao dịch chỉ có hiệu lực khi các bên tham gia một cách tự do, không bị ép buộc hay tác động bởi các yếu tố làm sai lệch ý chí thật sự của họ.
Các trường hợp sau đây được xem là vi phạm nguyên tắc tự nguyện và có thể khiến giao dịch bị vô hiệu:
- Nhầm lẫn: Một bên có sự nhầm lẫn về nội dung của giao dịch làm cho mục đích xác lập giao dịch không đạt được.
- Lừa dối: Một bên cố ý đưa thông tin sai lệch làm cho bên kia hiểu sai về chủ thể, đối tượng hoặc nội dung, dẫn đến việc xác lập giao dịch.
- Đe dọa, cưỡng ép: Một bên dùng vũ lực hoặc thủ đoạn khác uy hiếp, làm cho bên kia buộc phải thực hiện giao dịch nhằm tránh thiệt hại.
3. Mục đích và nội dung không vi phạm điều cấm của luật, không trái đạo đức xã hội
Mục đích của giao dịch là lợi ích mà các bên hướng tới, còn nội dung là các thỏa thuận, cam kết cụ thể. Để có hiệu lực, cả mục đích và nội dung của giao dịch đều phải hợp pháp và phù hợp với các chuẩn mực chung của xã hội.
- Không vi phạm điều cấm của luật: Giao dịch không được có mục đích hay nội dung thực hiện những hành vi mà luật pháp nghiêm cấm, ví dụ như hợp đồng mua bán ma túy, vũ khí trái phép.
- Không trái đạo đức xã hội: Giao dịch không được đi ngược lại những quy tắc ứng xử, những giá trị chung được cộng đồng thừa nhận và tôn trọng. Ví dụ, một thỏa thuận mua bán con người là trái đạo đức xã hội và sẽ bị vô hiệu.
Một ví dụ điển hình về giao dịch dân sự hợp pháp là hợp đồng góp vốn, trong đó các bên thỏa thuận cùng góp vốn kinh doanh với mục đích sinh lợi chính đáng.
4. Hình thức của giao dịch dân sự phù hợp với quy định của pháp luật
Hình thức là phương thức thể hiện ra bên ngoài nội dung và ý chí của các bên. Pháp luật công nhận nhiều hình thức giao dịch khác nhau:
- Bằng lời nói (miệng): Thường áp dụng cho các giao dịch thông thường, giá trị không lớn và được thực hiện ngay.
- Bằng văn bản: Được lập thành văn bản giấy hoặc thông điệp dữ liệu điện tử.
- Bằng hành vi cụ thể: Ví dụ như hành động mua hàng từ máy bán hàng tự động.
Trong một số trường hợp, pháp luật quy định hình thức là điều kiện bắt buộc để giao dịch có hiệu lực. Nếu không tuân thủ, giao dịch có thể bị vô hiệu.
Ví dụ: Hợp đồng mua bán nhà ở, chuyển nhượng quyền sử dụng đất bắt buộc phải được lập thành văn bản và có công chứng hoặc chứng thực theo quy định.
Giao dịch dân sự vô hiệu và hậu quả pháp lý cần biết
Khi một giao dịch không đáp ứng đủ một trong bốn điều kiện nêu trên, nó có thể bị tuyên bố vô hiệu. Hiểu rõ về vấn đề này giúp các bên lường trước rủi ro và có biện pháp xử lý phù hợp.
Giao dịch dân sự vô hiệu là gì?
Giao dịch dân sự vô hiệu là giao dịch không làm phát sinh, thay đổi hay chấm dứt quyền và nghĩa vụ dân sự của các bên kể từ thời điểm xác lập. Về mặt pháp lý, giao dịch này được xem như chưa từng tồn tại.
Các trường hợp giao dịch dân sự vô hiệu thường gặp
Dựa trên việc vi phạm các điều kiện có hiệu lực, Bộ luật Dân sự 2015 quy định các trường hợp giao dịch dân sự vô hiệu phổ biến sau:
- Vô hiệu do vi phạm điều cấm của luật, trái đạo đức xã hội.
- Vô hiệu do giả tạo (nhằm che giấu một giao dịch khác hoặc trốn tránh nghĩa vụ).
- Vô hiệu do chủ thể không đủ năng lực hành vi dân sự (người chưa thành niên, người mất năng lực hành vi…).
- Vô hiệu do bị nhầm lẫn, lừa dối, đe dọa, cưỡng ép.
- Vô hiệu do người xác lập không nhận thức và làm chủ được hành vi của mình (ví dụ do say rượu, dùng chất kích thích).
- Vô hiệu do không tuân thủ quy định về hình thức.
Hậu quả pháp lý của giao dịch dân sự vô hiệu
Khi một giao dịch bị tuyên vô hiệu, các bên phải đối mặt với những hậu quả pháp lý sau đây theo Điều 131 Bộ luật Dân sự 2015:
- Không làm phát sinh quyền và nghĩa vụ: Giao dịch không có giá trị pháp lý từ thời điểm giao kết.
- Khôi phục lại tình trạng ban đầu: Các bên phải hoàn trả cho nhau những gì đã nhận. Nếu không thể hoàn trả bằng hiện vật thì phải quy ra tiền để trả.
- Bồi thường thiệt hại: Bên có lỗi gây ra thiệt hại cho bên kia thì phải có trách nhiệm bồi thường.
Việc xử lý hậu quả pháp lý nhằm đảm bảo sự công bằng và bảo vệ quyền lợi của người thứ ba ngay tình.
Một số vấn đề pháp lý liên quan đến giao dịch dân sự
Bên cạnh các điều kiện có hiệu lực, việc nắm bắt các khía cạnh pháp lý khác cũng vô cùng quan trọng. Tại Hoàng Nam, chúng tôi nhận thấy rằng hiểu biết về phân loại và hình thức giao dịch sẽ giúp khách hàng chủ động hơn trong các thỏa thuận.
Phân loại giao dịch dân sự phổ biến
Dựa vào ý chí của chủ thể, giao dịch dân sự được phân thành hai loại chính:
- Hợp đồng: Là sự thỏa thuận giữa hai hay nhiều bên nhằm xác lập, thay đổi hoặc chấm dứt quyền, nghĩa vụ dân sự. Đây là loại giao dịch phổ biến nhất.
- Hành vi pháp lý đơn phương: Là sự thể hiện ý chí của một bên, làm phát sinh quyền và nghĩa vụ mà không cần sự đồng ý của bên khác. Ví dụ điển hình là lập di chúc, từ chối nhận di sản, hứa thưởng.
Ngoài ra, việc tìm hiểu về các loại hình doanh nghiệp theo luật doanh nghiệp mới nhất cũng rất cần thiết, vì mỗi loại hình có quy định khác nhau về thẩm quyền xác lập giao dịch. Chẳng hạn, một tổ chức kinh tế là gì và ai có quyền đại diện cho tổ chức đó ký kết hợp đồng là kiến thức cơ bản mà các doanh nhân cần nắm vững. Ngay cả các đơn vị sự nghiệp công lập là gì cũng có những quy định riêng về việc tham gia giao dịch dân sự.
Các hình thức giao dịch dân sự được pháp luật công nhận
Như đã đề cập, pháp luật rất linh hoạt về hình thức giao dịch, trừ những trường hợp có quy định bắt buộc. Các hình thức được công nhận bao gồm lời nói, văn bản (truyền thống và điện tử), và hành vi cụ thể. Việc lựa chọn hình thức phù hợp phụ thuộc vào tính chất, giá trị của giao dịch và thỏa thuận giữa các bên. Đối với người mới bắt đầu, việc tìm hiểu giao dịch dân sự là gì là bước đầu tiên quan trọng để hiểu rõ hơn về các hình thức này.
Tóm lại, một giao dịch dân sự chỉ có hiệu lực pháp lý khi đáp ứng đủ 4 điều kiện về chủ thể, sự tự nguyện, nội dung và hình thức. Nắm vững các quy định này không chỉ giúp các bên thực hiện giao dịch một cách hợp pháp mà còn là cơ sở quan trọng để giải quyết tranh chấp và bảo vệ quyền lợi chính đáng của mình. Đây là kiến thức nền tảng mà mọi cá nhân, tổ chức cần trang bị trong các hoạt động dân sự hàng ngày.
Nếu bạn thấy bài viết hữu ích, hãy chia sẻ để lan tỏa kiến thức. Đừng quên thường xuyên theo dõi chúng tôi để cập nhật những thông tin pháp lý mới nhất và chính xác nhất!
Lưu ý: Thông tin trong bài viết này chỉ mang tính chất tham khảo. Để được tư vấn tốt nhất, vui lòng liên hệ trực tiếp với chúng tôi để được tư vấn cụ thể dựa trên nhu cầu thực tế của bạn.
