Đơn vị sự nghiệp công lập là gì? Đây là các tổ chức do nhà nước thành lập, có vai trò thiết yếu trong việc cung cấp dịch vụ công cho xã hội trong các lĩnh vực như y tế, giáo dục. Bài viết này của Hoàng Nam sẽ giải thích rõ khái niệm, nêu bật 5 đặc điểm cốt lõi để nhận biết, phân loại và đưa ra các ví dụ điển hình như bệnh viện, trường học, giúp bạn đọc hiểu rõ về cơ cấu và vai trò của loại hình đơn vị quan trọng này.
Đơn vị sự nghiệp công lập là gì?
Đơn vị sự nghiệp công lập là một khái niệm quen thuộc trong hệ thống tổ chức bộ máy nhà nước Việt Nam, đóng vai trò cầu nối quan trọng giữa nhà nước và người dân trong việc cung cấp các dịch uất.
Hướng dẫn chi tiết 4 bước nộp tờ khai thuế qua mạng điện tử cho doanh nghiệp mới. Bài viết Read more
Cổ tức là gì? Bài viết giải đáp toàn diện về cổ tức, 3 hình thức chi trả phổ biến, Read more
Bạn muốn thành lập công ty TNHH thương mại dịch vụ nhưng ngại thủ tục phức tạp? Bài viết này Read more
Hướng dẫn 5 bước mở mã số thuế cá nhân online nhanh gọn ngay tại nhà. Bài viết sẽ giúp Read more
Định nghĩa theo pháp luật hiện hành
Theo Khoản 1, Điều 9 Luật Viên chức 2010, định nghĩa đơn vị sự nghiệp công lập là gì được quy định rõ: “Đơn vị sự nghiệp công lập là tổ chức do cơ quan có thẩm quyền của Nhà nước, tổ chức chính trị, tổ chức chính trị – xã hội thành lập theo quy định của pháp luật, có tư cách pháp nhân, cung cấp dịch vụ công, phục vụ quản lý nhà nước”.
Như vậy, có thể hiểu đơn giản, đây là các tổ chức được lập ra không nhằm mục tiêu lợi nhuận là chính, mà để thực hiện các chức năng xã hội của nhà nước.
Mục đích thành lập và vai trò đối với xã hội
Mục đích chính của việc thành lập các đơn vị sự nghiệp công lập là để cung cấp các dịch vụ công thiết yếu mà nhà nước có trách nhiệm đảm bảo cho mọi công dân. Vai trò của chúng vô cùng to lớn, bao trùm lên các khía cạnh cơ bản của đời sống xã hội:
- Đảm bảo an sinh xã hội: Cung cấp dịch vụ y tế, giáo dục, văn hóa, thể thao… giúp nâng cao chất lượng cuộc sống, sức khỏe và trình độ dân trí.
- Phục vụ quản lý nhà nước: Thực hiện các nhiệm vụ mà cơ quan hành chính nhà nước không trực tiếp đảm nhiệm, ví dụ như nghiên cứu khoa học, đào tạo nguồn nhân lực, kiểm định chất lượng…
- Thúc đẩy phát triển kinh tế – xã hội: Hoạt động trong các lĩnh vực khoa học công nghệ, môi trường… góp phần tạo ra nền tảng vững chắc cho sự phát triển bền vững của đất nước.
5 Đặc điểm nhận biết đơn vị sự nghiệp công lập
Để hiểu rõ hơn đơn vị sự nghiệp là gì và tránh nhầm lẫn với các loại hình tổ chức khác, bạn có thể dựa vào 5 đặc điểm cốt lõi sau đây. Đây là những dấu hiệu nhận biết cơ bản và quan trọng nhất.
1. Do cơ quan có thẩm quyền của Nhà nước thành lập
Đây là đặc điểm tiên quyết và cơ bản nhất. Một tổ chức chỉ được coi là đơn vị sự nghiệp công lập khi nó được thành lập bởi cơ quan có thẩm quyền của Nhà nước, tổ chức chính trị hoặc tổ chức chính trị – xã hội theo đúng trình tự pháp luật.
Các cơ quan có thẩm quyền này bao gồm:
- Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ.
- Các Bộ, cơ quan ngang Bộ.
- Ủy ban nhân dân các cấp (tỉnh, huyện, xã).
- Các tổ chức chính trị (Đảng Cộng sản Việt Nam), tổ chức chính trị – xã hội (Mặt trận Tổ quốc, Tổng Liên đoàn Lao động…).
Ví dụ, một trường đại học công lập được thành lập theo quyết định của Thủ tướng Chính phủ, một bệnh viện đa khoa tỉnh do Ủy ban nhân dân tỉnh ra quyết định thành lập.
2. Có tư cách pháp nhân, con dấu và tài khoản riêng
Đây là đặc điểm khẳng định vị thế pháp lý độc lập của đơn vị. Việc có tư cách pháp nhân là gì cho phép đơn vị tự mình tham gia vào các quan hệ pháp luật một cách độc lập, thay vì phải thông qua cơ quan chủ quản.
- Tư cách pháp nhân: Đơn vị có khả năng nhân danh chính mình để thực hiện các quyền và nghĩa vụ pháp lý, tự chịu trách nhiệm về hoạt động của mình bằng tài sản của đơn vị. Để hiểu sâu hơn, bạn có thể xem bài viết chi tiết về pháp nhân là gì.
- Con dấu riêng: Con dấu thể hiện vị thế pháp lý và được sử dụng trong các văn bản, giao dịch chính thức của đơn vị.
- Tài khoản riêng: Đơn vị được mở tài khoản tại Kho bạc Nhà nước hoặc ngân hàng thương mại để thực hiện các giao dịch tài chính, quản lý thu chi theo quy định.
3. Cung cấp dịch vụ sự nghiệp công, phục vụ quản lý nhà nước
Đây là đặc điểm về chức năng, nhiệm vụ cốt lõi, phân biệt rõ ràng với cơ quan hành chính. Nếu cơ quan hành chính thực hiện chức năng quản lý nhà nước (ban hành chính sách, thanh tra, kiểm tra), thì các đơn vị sự nghiệp công lập lại tập trung vào việc cung cấp dịch vụ trực tiếp cho xã hội.
- Dịch vụ sự nghiệp công: Là những dịch vụ thiết yếu liên quan trực tiếp đến quyền và lợi ích của công dân, ví dụ như khám chữa bệnh, dạy và học, biểu diễn nghệ thuật, nghiên cứu khoa học…
- Phục vụ quản lý nhà nước: Các hoạt động của đơn vị cũng gián tiếp hỗ trợ cho công tác quản lý của nhà nước, chẳng hạn như một viện nghiên cứu cung cấp luận cứ khoa học để xây dựng chính sách.
4. Hoạt động theo cơ chế tự chủ (tài chính, nhân sự, nhiệm vụ)
Cơ chế tự chủ là một trong những đặc điểm đơn vị sự nghiệp công lập nổi bật trong giai đoạn hiện nay, nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động và giảm gánh nặng cho ngân sách nhà nước. Quyền tự chủ được thể hiện trên nhiều phương diện:
- Tự chủ về tài chính: Đơn vị được quyết định các khoản thu, mức thu, quản lý và sử dụng các nguồn tài chính của mình theo quy định. Mức độ tự chủ này sẽ được phân loại cụ thể.
- Tự chủ về thực hiện nhiệm vụ: Được chủ động xây dựng và triển khai kế hoạch hoạt động chuyên môn theo chức năng, nhiệm vụ đã được phê duyệt.
- Tự chủ về tổ chức bộ máy và nhân sự: Có quyền quyết định thành lập, sáp nhập, giải thể các đơn vị cấu thành; tuyển dụng, sử dụng và quản lý viên chức, người lao động.
Cơ chế tự chủ này giúp các đơn vị linh hoạt hơn, tuy nhiên vẫn phải tuân thủ chặt chẽ các quy định của pháp luật.
5. Có đội ngũ nhân sự chủ yếu là viên chức theo Luật Viên chức
Nguồn nhân lực chính của các đơn vị sự nghiệp công lập là viên chức. Viên chức là công dân Việt Nam được tuyển dụng theo vị trí việc làm, làm việc tại đơn vị sự nghiệp công lập theo chế độ hợp đồng làm việc và hưởng lương từ quỹ lương của đơn vị.
- Phân biệt với công chức: Công chức làm việc trong các cơ quan hành chính nhà nước, được bổ nhiệm vào ngạch và hưởng lương từ ngân sách nhà nước.
- Luật điều chỉnh: Mọi quyền lợi, nghĩa vụ và trách nhiệm của đội ngũ này được quy định chi tiết trong Luật Viên chức 2010 và các văn bản hướng dẫn thi hành.
Ngoài viên chức, các đơn vị này cũng có thể ký hợp đồng lao động với các nhân sự khác theo quy định của Bộ luật Lao động để thực hiện các công việc không yêu cầu phải là viên chức.
Phân loại và ví dụ điển hình về các đơn vị sự nghiệp công lập
Việc phân loại đơn vị sự nghiệp công lập chủ yếu dựa vào mức độ tự chủ tài chính. Đây là cơ sở quan trọng để nhà nước xác định mức độ hỗ trợ từ ngân sách và giao quyền tự quyết cho đơn vị.
Phân loại theo mức độ tự chủ tài chính (Theo Nghị định 60/2021/NĐ-CP)
Quy định về đơn vị sự nghiệp công lập mới nhất về tự chủ tài chính là Nghị định 60/2021/NĐ-CP. Theo đó, các đơn vị được chia thành 4 nhóm chính:
| Nhóm | Tên nhóm | Đặc điểm |
|---|---|---|
| Nhóm 1 | Đơn vị tự chủ chi thường xuyên và chi đầu tư | Tự đảm bảo toàn bộ kinh phí hoạt động, bao gồm cả chi lương và chi cho các dự án đầu tư, phát triển. |
| Nhóm 2 | Đơn vị tự chủ chi thường xuyên | Tự đảm bảo được toàn bộ kinh phí hoạt động thường xuyên (lương, phụ cấp, chi phí vận hành…). |
| Nhóm 3 | Đơn vị tự chủ một phần chi thường xuyên | Tự đảm bảo được một phần kinh phí hoạt động thường xuyên, phần còn lại do ngân sách nhà nước cấp. |
| Nhóm 4 | Đơn vị do Nhà nước bảo đảm chi thường xuyên | Toàn bộ hoặc phần lớn kinh phí hoạt động thường xuyên do ngân sách nhà nước cấp theo nhiệm vụ được giao. |
Cơ chế này khuyến khích các đơn vị tăng nguồn thu, nâng cao chất lượng dịch vụ để tiến tới tự chủ hoàn toàn. Trong kinh doanh, cơ cấu này có phần khác biệt với mô hình công ty mẹ công ty con hay các tập đoàn lớn. Để hiểu rõ hơn về các mô hình quản lý vốn, bạn có thể tìm hiểu thêm holding nghĩa là gì.
Ví dụ thực tế trong các lĩnh vực phổ biến (Y tế, Giáo dục, Văn hóa, Khoa học)
Để hình dung rõ hơn, dưới đây là một số ví dụ về đơn vị sự nghiệp công lập tiêu biểu trong các lĩnh vực khác nhau:
- Lĩnh vực Y tế:
- Bệnh viện Bạch Mai, Bệnh viện Chợ Rẫy (đơn vị tự chủ nhóm 1 hoặc 2).
- Các Trung tâm Y tế quận/huyện, Trạm Y tế xã/phường (thường là đơn vị tự chủ nhóm 3 hoặc 4).
- Viện Vệ sinh Dịch tễ Trung ương.
- Lĩnh vực Giáo dục và Đào tạo:
- Đại học Quốc gia Hà Nội, Đại học Quốc gia TP.HCM.
- Trường Đại học Kinh tế Quốc dân (hướng tới tự chủ cao).
- Các trường THPT công lập, trường mầm non công lập trên cả nước.
- Lĩnh vực Văn hóa, Thể thao và Du lịch:
- Nhà hát Tuổi trẻ Việt Nam.
- Bảo tàng Lịch sử Quốc gia.
- Các Trung tâm huấn luyện thể thao quốc gia.
- Lĩnh vực Khoa học và Công nghệ:
- Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam.
- Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam.
- Các trung tâm ứng dụng và chuyển giao công nghệ của tỉnh.
Phân biệt đơn vị sự nghiệp công lập và cơ quan hành chính nhà nước
Nhiều người thường nhầm lẫn giữa hai loại hình tổ chức này. Bảng dưới đây sẽ chỉ ra sự khác nhau giữa đơn vị hành chính và đơn vị sự nghiệp công lập một cách rõ ràng nhất.
| Tiêu chí | Đơn vị sự nghiệp công lập | Cơ quan hành chính nhà nước |
|---|---|---|
| Chức năng, nhiệm vụ | Cung cấp dịch vụ công cho xã hội (giáo dục, y tế, khoa học…). | Thực hiện chức năng quản lý nhà nước, ban hành và thực thi chính sách, pháp luật. |
| Nguồn kinh phí | Từ ngân sách nhà nước cấp, nguồn thu từ hoạt động dịch vụ, viện trợ, tài trợ… | Chủ yếu và gần như hoàn toàn từ ngân sách nhà nước. |
| Tính chất hoạt động | Hoạt động mang tính dịch vụ, phục vụ trực tiếp nhu cầu của người dân, tổ chức. | Hoạt động mang tính quyền lực nhà nước, thực thi công vụ. |
| Đối tượng nhân sự | Chủ yếu là viên chức, làm việc theo hợp đồng. | Chủ yếu là công chức, được tuyển dụng, bổ nhiệm vào ngạch. |
Về cơ bản, cơ quan hành chính (như UBND, các Sở, Ban, Ngành) là nơi “quản lý”, còn đơn vị sự nghiệp là nơi “phục vụ”. Một số đơn vị sự nghiệp là đơn vị trực thuộc là gì của các cơ quan hành chính, được lập ra để thực hiện các chức năng chuyên môn hóa.
Bên cạnh đó, mô hình hoạt động của các đơn vị sự nghiệp công lập cũng khác biệt so với các tổ chức kinh tế là gì khác trong xã hội. Chẳng hạn, một doanh nghiệp xã hội là gì cũng hướng tới mục tiêu cộng đồng nhưng hoạt động theo Luật Doanh nghiệp, trong khi các đơn vị sự nghiệp công lập vận hành theo Luật Viên chức và các quy định riêng. Tương tự, mô hình này không giống với hợp tác xã là gì, vốn là một thực thể kinh tế tập thể do các thành viên sở hữu.
Các câu hỏi thường gặp về đơn vị sự nghiệp công lập
Khi tìm hiểu về loại hình đơn vị là gì, đặc biệt là các đơn vị công, nhiều người vẫn còn một số thắc mắc phổ biến. Dưới đây, Hoàng Nam đã tổng hợp và giải đáp một số câu hỏi thường gặp.
Đơn vị sự nghiệp công lập tiếng Anh là gì?
Đơn vị sự nghiệp công lập tiếng Anh là gì? Trong các văn bản và giao dịch quốc tế, thuật ngữ này thường được dịch là “Public non-business unit” hoặc “Public service delivery unit”.
- Public non-business unit: Nhấn mạnh đến tính chất “sự nghiệp”, tức là hoạt động không vì mục tiêu kinh doanh, lợi nhuận là chính.
- Public service delivery unit: Nhấn mạnh đến chức năng chính là “cung cấp dịch vụ công”.
Cả hai cách dịch đều được chấp nhận và sử dụng tùy theo ngữ cảnh cụ thể.
Các văn bản pháp luật nào quy định về đơn vị sự nghiệp công lập?
Để đảm bảo thông tin chính xác và cập nhật, bạn nên tham khảo trực tiếp các văn bản pháp luật sau đây:
- Luật Viên chức 2010 và Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Cán bộ, công chức và Luật Viên chức 2019: Quy định về vị trí, quyền, nghĩa vụ của viên chức.
- Nghị định số 106/2020/NĐ-CP ngày 10/9/2020 về vị trí việc làm và số lượng người làm việc trong đơn vị sự nghiệp công lập.
- Nghị định số 60/2021/NĐ-CP ngày 21/6/2021 quy định cơ chế tự chủ tài chính của đơn vị sự nghiệp công lập.
- Nghị định số 120/2020/NĐ-CP ngày 07/10/2020 quy định về thành lập, tổ chức lại, giải thể đơn vị sự nghiệp công lập.
Việc nắm vững các văn bản này là rất quan trọng đối với các nhà quản lý, cán bộ, viên chức và những ai quan tâm đến lĩnh vực này.
Tóm lại, đơn vị sự nghiệp công lập là một bộ phận không thể thiếu trong hệ thống tổ chức của nhà nước, giữ vai trò cung cấp các dịch vụ công thiết yếu cho người dân. Việc nhận biết qua 5 đặc điểm chính, hiểu rõ cách phân loại và cơ chế hoạt động của chúng không chỉ giúp công dân nắm bắt quyền lợi mà còn hiểu rõ hơn về cấu trúc và sự vận hành của bộ máy nhà nước trong việc phục vụ xã hội.
Hy vọng bài viết đã mang đến những thông tin hữu ích về đơn vị sự nghiệp công lập là gì. Nếu bạn thấy giá trị, hãy chia sẻ để lan tỏa kiến thức và đừng quên theo dõi website của chúng tôi để cập nhật thường xuyên những bài viết chuyên sâu về pháp luật và doanh nghiệp!
Lưu ý: Thông tin trong bài viết này chỉ mang tính chất tham khảo. Để được tư vấn tốt nhất, vui lòng liên hệ trực tiếp với chúng tôi để được tư vấn cụ thể dựa trên nhu cầu thực tế của bạn.
